Hyrje

PHP-ja eshte nje gjuhe e fuqishme per te ndertuar faqe web dinamike dhe interaktive. Eshte gjeresisht e perdorur dhe konkuruese ndaj gjuheve te tjera te te njejtit tip. PHP vjen nga fjalet PHP: Hypertext Preprocessor. Ajo ben pjese ne gjuhet e skriptimit nga ana e serverit, pra ekzekutohet ne server. Eshte nje teknologji falas per tu shkarkuar, perdorur, dhe me kod te hapur (open source). Skedaret ne PHP kane prapashtesat .php p.sh. index.php. Ato mund te permbajne tekst, kod HTML, dhe skripte PHP. Pas ekzekutimit ne server, keto skedare kthehen ne brouserin e kompjuterit klient si kod i thjeshte HTML. PHP ekzekutohet ne platforma te ndryshme (Windows, Linux, Unix, etj.). Ajo eshte kompatibel me shumicen e web-serverave qe perdoren sot si Apache, IIS, etj. Eshte e lehte per tu mesuar dhe ekzekutohet ne server ne menyre eficente.

Perpara se te fillojme te punojme me PHP duhet te kemi gati nje ambjent zhvillimi. Duke qene se PHP eshte nje gjuhe qe ekzekutohet ne server, atehere na duhet nje server per te kryer testime dhe prova te kodeve qe mund te ndertojme. Ne kete rast mund te zgjedhim te perdorim hapesira hostimi falas te platformave te ndryshme qe ofrojne online, ose zgjidhja me e lehte eshte te perdorim kompjuterin tone si klient dhe ne te njejten kohe si server.

Ambjenti i zhvillimit

Ne menyre qe te kthejme kompjuterin tone ne nje server duhet te instalojme nje web-server dhe me pas te instalojme mjetet e nevojshme per ndertimin e nje projekti ne PHP, si p.sh. instalimi i vete PHP-se, instalimi i nje softueri per menaxhimin e bazes se te dhenave etj. Pra, se pari mund te instalojme nje web-server sic eshte Apache te cilin e gjejme falas online. Menyra e instalimit varet nga sistemi operativ qe po punojme, por pa u shqetesuar mund te gjejme menyren e instalimit ne faqen zyrtare te Apache, momentalisht ne kete link: https://httpd.apache.org, ose duke bere kerkime ne blogje te ndryshme.

Momentalisht une po punoj ne nje kompjuter me sistem operativ Ubuntu, dhe mund te instaloj Apache duke ekzekutuar komandat e meposhtme ne terminal:

$ sudo apt-get update
$ sudo apt-get install apache2

Ne kete moment versioni i fundit i Apache eshte 2.4.23. Pas instalimit te Apache duhet te instalojme ekzekutuesin e kodit PHP, ku versioni i momentit eshte 7.1. Menyren sesi instalohet ne Windows apo sisteme te ndryshme operative mund ta gjeni ne tutoriale te shumta online. Sa i perket sistemit Ubuntu, ekzekutoni ne terminal komanden:

$ sudo apt-get install php libapache2-mod-php php-mcrypt php-mysql

Pra, pervec PHP kemi instaluar edhe disa librari qe jane te nevojshme per qellime te ndryshme. Ne rast se projekti i cili do te ndertojme permban edhe nje baze te dhenash atehere jemi te detyruar te instalojme edhe MySql server, pra nje softuer i cili do te menaxhoje bazen e te dhenave. PHP suporton shume lloje te ndryshme bazash te dhenash por ne kapitujt ne vijim ne do te prezantojme menyren e funksionimit me Mysql.

Nje menyre e lehte per t'i instaluar te gjitha njeheresh, pa ndjekur hapat e mesiperme, eshte te perdorim nje platforme te quajtur XAMPP te cilin ne rast se e instalojme perfshin Apache, PHP, MySql dhe shume mjete te tjera te nevojshme per zhvillim. AJo mund te shkarkohet ne faqen https://www.apachefriends.org e cila permban versione ne baze te sistemeve te ndryshme operative. Ju duhet shkarkoni versionin ne baze te sistemit tuaj operativ. Ndiqni hapat me radhe dhe instalojeni ate ne kompjuterin tuaj.

Pasi ta keni instaluar, ekzekutoni programin e XAMPP dhe do t'ju shfaqet nje nderfaqe grafike ku ne mund te nisim ose te ndalojme web-serverin Apache ose dhe serverin e bazes se te dhenave MySql. Ne menyre qe te fillojme punen me ndertimin e fileve ne PHP dhe ekzekutimin e tyre ne duhet ti nisim (Start) keto servera.

Le te supozojme qe kemi nje projekt fillestar ne PHP, nje direktori me emrin projekt1, brenda se ciles ndodhet nje skedar index.php me permbajtjen e meposhtme:

<?php

print "Pershendetje, Shqiperi!";

?>

Menyra sesi mund te shkruajme skripte PHP do te shpjegojme me pas, por momentalisht mund t'ju them qe skripti me lart nuk ben gje tjeter vecse printon ne brouser fjaline: Pershendetje, Shqiperi!.

Si mund ta ekzekutojme kete projekt qe te na shfaqet ne brouser?

Kjo gje nuk mund te behet thjeshte duke klikuar dy here mbi skedarin index.php dhe duke e hapur me brouser, pasi ne rast se veprojme keshtu, URL-ja e brouserit do te shfaqej ne rastin e sistemeve Linux: file:///home/alban.afmeti/Desktop/projekt1/index.php ose ne rastin e sistemeve Windows: file:///C:/Users/alban.afmeti/Desktop/projekt1/index.php. Ajo cfare ndodh ne kete rast eshte thjesht nje trajtim i i ketij skedari si skedar i zakonshem tekst. Pra, skedari index.php nuk po procesohet ne web-server, ai thjesht po lexohet nga kompjuteri yne si tekst i zakonshem, dhe ajo cfare shfaqet ne brouser eshte i gjithe teksti qe ne kemi shkruar:

<?php

print "Pershendetje, Shqiperi!";

?>

Ajo cfare ne duhet te bejme eshte:

Se pari, ne rast se po perdorim platformen XAMPP duhet te zhvendosim projektin brenda nje direktorie specifike publike te direktorise baze ku eshte instaluar aplikacioni i XAMPP. Momentalisht kjo direktori ka emrin htdocs. Zhvendoseni direktorine e projektit tuaj projekt1 brenda direktorise htdocs te aplikacionit XAMPP. Pasi te keni ndezur web-serverin ne nderfaqen grafike te XAMPP atehere hapni brouserin dhe vendosni kete URL: http://localhost/projekt1, klikoni Enter mbi tastiere dhe menjehere do te shihni qe ne brouser do te shfaqet outputi i projektit tone:

Pershendetje, Shqiperi!

Pra, ne kete rast kodi u ekzekutua me sukses dhe ne sapo kemi ndertuar me sukses skriptin e pare ne PHP.

Se dyti, nje menyre e dyte ne rast se nuk kemi instaluar platformen XAMPP eshte perdorimi i nje web-serveri te brendshem qe ka PHP-ja, te ndertuar vetem per rastet e testimit dhe provave. Ne kete rast mjafton qe te kemi instaluar ekzekutuesin e PHP-se ne sistem. Per te shfrytezuar kete, mjafton te ekzekutojme nje komande ne terminal ose command promt. Hapni nje terminal dhe shkoni tek direktoria rrenje e projektit, ne kete rast projekt1. Me ekzekutoni komanden e meposhtme:

$ php -S localhost:8000 index.php

Pas ekzekutimit te komandes se mesiperme do te na shfaqet nje output ne terminal i tille:

Listening on http://localhost:8000
Document root is /home/alban.afmeti/Desktop/projekt1
Press Ctrl-C to quit.

Terminal-i duhet te vazhdoje te qendroje i hapur ne menyre qe te funksionoje serveri i brendshem i PHP-se. Ne rast se hapim brouserin ne URL-ne http://localhost:8000 atehere do te shohim te njejtin output te projektit tone:

Pershendetje, Shqiperi!

Ne rast se komanden e mesiperme e ekzekutojme pa deklaruar emer skedari index.php, ne kete forme:

$ php -S localhost:8000

Vizitojme ne brouser http://localhost:8000 dhe do te shohim qe do te na shfaqet i njeti output pa ndryshuar asgje. Pse? Arsyeja eshte se ne cdo ekzekutim qe i behet nje projekti PHP, edhe ne rast se nuk e deklarojme, skedari i pare qe kerkohet eshte skedari index.php. Ky eshte nje rregull i web-serverit. Qe ta shpjegojme me qarte ne momentin qe ne nje brouser shkojme tek URL-ja www.facebook.com fillimisht skedari qe kerkohet ne server eshte index.html, ne rast se ky nuk gjendet kerkohet index.php dhe ne rast se as ky nuk gjendet do te na shfaqet nje gabim i tipit 404 qe kthehet si pergjigje nga web-serveri. Keto jane konfigurime te parazgjedhura te web-serverit por mund te ndryshohen ne cdo kohe.

Pasi kemi mesuar sesi mund te ekzekutojme skripte PHP tashme jemi te gatshem te kalojme ne sqarime te ndertimit te skripteve nga fillestare ne projekte te avancuara, njekohesisht duke i testuar ato.